تفسیر دعاهای قرآنی (۴)

وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلیلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلی‏ عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ

و ( به یاد آورید ) هنگامی را که ابراهیم عرض کرد: «پروردگارا! این سرزمین را شهر امنی قرار ده! و اهل آن را- آنها که به خدا و روز بازپسین ، ایمان آورده اند- از ثمرات ( گوناگون ) ، روزی ده!» ( گفت: ) «ما دعای تو را اجابت کردیم و مؤمنان را از انواع برکات ، بهره مند ساختیم ( اما به آنها که کافر شدند ، بهره کمی خواهیم داد سپس آنها را به عذاب آتش می کشانیم و چه بد سرانجامی دارند»

منظور از بلد آمنا شهری است که عدالت و امنیت به طور کامل و در همه ابعاد بر آن سایه افکن باشد. اما ابن عباس می­گوید: مقصود این است که ابراهیم دست ها را به سوی آسمان  بلند کرد و ستایشگرانه گفت: پروردگارا این شهر را مورد اقدام قرار بده، به گونه ای که پرندگان نیز در آن شکار نشوند و درخت و گیاه آسیب نبیند و چیده نشود.

از این بیان و روایات دیگر چنین دریافت می شود که مکه همواره و حتی پیش از ابراهیم (ع) نیز مورد احترام بوده است گرچه برخی از مفسران بر آنند که قبل از دعای ابراهیم(ع) چنین نبوده و به برکت دعای او  این ویژگی را یافته است.

  ]رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ

گفتند: «پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم! و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی ، از زیانکاران خواهیم بود!»

دعائی است که حضرت آدم و حوا پس از خوردن از شجره منهیه مورد عتاب حضرت حق قرار گرفتند  و دانستند که در اثر اغوای شیطان به مخالفت امر حضرت حق دچار شده اند پس به این کلمات در مقام طلب و عفو بر آمدند و مورد لطف و عنایت بار تعالی واقع شدند. پس در مقام توبه و انابه باید خواند و از خدا خواستار مغفرت و رحمت شد که اوست غفار مهربان.

اقرار و اعتراف به لغزشها را از پیامبران الهی درس بگیریم که چگونه در برابر  پرودرگارشان همانند بنده ای که ساسر عمرش  را در راه گناه و نا فرمانی خداوند گذرانده است با لحنی خاص توام با اظهار عجز و ناتوانی دست به دعا برداشته و از ذات اقدس تقاضای آمرزش می نماید.

ناگفته پیداست که ایشان از مقام عصمت برخوردار بوده و از نزدیکان و مقربان الهی به شمار می آیند و لیکن بدیهی است هر اندازه انسان به ذات احدیت نزدیک تر باشد در برابر خطاها بیشتر دچار ندامت و نگرانی می شود. به هر حال منظور از ظلم در آیه شریفه همان نقص است. یعنی آدم و حوا اظعار داشتند که عمل مستحبی از ما ترک شده و به موجب آن از ثوابش محروم شدیم.